حوزه علمیه تهران پس از آنکه آقا محمد خان قاجار، تهران را به پایتختی ایران برگزید، تأسیس شد و علما و طلاب برای تدریس و تحصیل علوم دینی به تهران مهاجرت کردند و در دوره‌های بعد سلسله قاجار رونق بیشتری گرفت به گونه‌ای که بنا بر یک گزارش آماری، در دوره ناصر الدین شاه قاجار، ۴۷ مسجد، که بسیاری از آنها مدرسه نیز داشته‌اند، ۳۵ مدرسه و ۱،۴۶۳ طلبه به ثبت رسیده است.

حوزه تهران را باید حلقه واسط میان حوزه‌های بزرگ و اصلی آن عصر، مانند نجف، کربلا، اصفهان و نیز حوزه‌های فرعی شهرستانهای ایران دانست.

ادبیات عرب و ادبیات فارسی، فقه و اصول فقه، تفسیر قرآن و دانش‌های کاربردی از علومی بودند که در حوزه علمیه تهران تدریس می‌شد.

محمد حسن آشتیانی، حاج ملا علی کنی، شیخ فضل الله نوری، محمد تقی آملی، سید احمد خوانساری، مهدی الهی قمشه‌ای و ابوالحسن شعرانی از علمای مشهور حوزه علمیه تهران بودند.

حوزه علمیه تهران در مسائل سیاسی مثل نهضت تنباکو، جنبش مشروطه خواهی، مبارزه با اقدامات دین ستیزانه رضاشاه، نهضت ملی شدن نفت، واقعه پانزده خرداد و انقلاب اسلامی ایران نیز فعال بود.

حلقه واسط حوزه‌های اصلی

حوزه تهران را باید حلقه واسط میان حوزه‌های بزرگ و اصلی آن عصر مانند نجف، کربلا، اصفهان و نیز حوزه‌های فرعی شهرستان‌های ایران دانست. مطالعه زندگی علمای تهران نشان می‌دهد که بسیاری از طالبان علوم حوزوی که بدین حوزه می‌آمدند، پس از گذراندن مقدمات یا سطح، برای تحصیلات عالی به عتبات عراق یا اصفهان می‌رفتند و در آنجاها به درجه اجتهاد می‌رسیدند. سپس از میان آنان، شماری در اصفهان یا عتبات ماندگار می‌شدند، عده‌ای به زادگاهشان برمی‌گشتند و گروهی دیگر به تهران می‌آمدند و در آنجا به تدریس در سطوح عالی اشتغال می‌ورزیدند و احیاناً در جایگاه مرجع و ریاست عامه مسلمانان ایفای وظیفه می‌کردند.

مواد درسی

در حوزه تهران، تعلیم همه علوم متداول در سایر حوزه‌ها مانند ادبیات، فقه و اصول، فلسفه و تفسیر قرآن معمول بود و علمای برجسته‌ای در این زمینه‌ها به تدریس و پژوهش مشغول بوده‌اند.

حوزه تهران و تحولات جدید

به طور کلی از دوره قاجار بدین سو، تهران مرکز مواجهات ایرانیان با مظاهر تمدن و فرهنگ مغرب زمین و اندیشه‌ها و آرا و مذاهب گوناگون و محل جنبشها و حرکتهای اجتماعی و سیاسی متعددی بوده است. باتوجه به چنین شرایطی، هرگونه تلاش برای تبیین فعالیتها و گرایشهای حوزه علمیه تهران، بدون بررسی چگونگی مواجهه این حوزه با تحولات جدید و نیز تأثیر این تحولات بر چند و چون فعالیتهای حوزه تهران، ناقص و نامفهوم خواهد بود. تحت تأثیر چنین شرایطی بود که حوزه تهران، علاوه بر فعالیت گسترده در عرصه تبلیغات عمومی، چه به گونه شفاهی و چه به صورت عرضه آثار مکتوب، در ایجاد مدارس جدید و کمک به رونق و پیشرفت آنها مشارکت ورزید و فراتر از این دست فعالیتهای فرهنگی، پیشاپیش حرکتها و جنبشها و فعالیتهای سیاسی، از واقعه تنباکو و مشروطه گرفته تا انقلاب اسلامی، به گستردگی حضور یافت.

حوزه تهران در دهه‌های متاخر

شماری از مدارس دینی که در پی سیاستهای ضد مذهب رضا شاه از رونق افتاده بود، از دوره مرجعیت آیت الله بروجردی و با حمایت و اهتمام وی به ترویج و تقویت حوزه ها، بار دیگر احیا شدند. مدرّسان بسیاری در این سالها از حوزه قم جذب حوزه تهران شدند و در آنجا به تدریس علوم دینی پرداختند. از برجسته‌ترین عالمان فعال در حوزه تهران در دهه‌های پیش از انقلاب، که به تدریس سطوح عالی و درس خارج اشتغال داشتند، باید از محمد تقی آملی، ابوالحسن شعرانی، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، میرزا احمد آشتیانی، میرزا محمد ثقفی تهرانی، آیت الله برهان، سید احمد خوانساری، از مراجع تقلید، میرزا باقر آشتیانی، سید محمدعلی سبط، سیدحسن شریعتمدار جهرمی، سید محمد صادق لواسانی، شیخ اسماعیل جاپلقی، یحیی نوری و دهها عالم دیگر نام برد.

مدرسه‌های فعال

هم اکنون حوزه علمیه استان تهران بیش از 70 مدرسه علمیه دارد که می توانید از این قسمت به فهرست و نشانی آنها دست پیدا کنید

لازم به ذکر است مدیریت حوزه علمیه استان تهران در سال 1388 با ریاست استاد علی‌اکبر رشاد تاسیس شد. اولین مدیر آن حجت الاسلام والمسلمین حمیدی پس از ایشان حجت الاسلام والمسلمین خسروشاهی و پس از ایشان حجت الاسلام والمسلمین غفوری و در حال حاضر مدیر حوزه علمیه تهران حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی رحیمی صادق است. نشانی آن در خیابان پیروزی خیابان دوم نیرو هوایی فرعی ۲/۳۱ در شرق تهران است